HERONTWIKKELING BOERDERIJ DE VETTE KOE

Het betrof hier het realiseren woningen in een vervallen boerderij aan de Rijksstraatweg 2 te Zuidhorn. De Vette Koe is een vervallen boerderij met een zeer rijke historie. Wij hebben onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om deze plek een mooie gezamenlijke woonbestemming te geven voor verschillende gezinnen, van jong tot oud. De boerderij is altijd in gebruik geweest als vee- en melkbedrijf en geldt als een schoolvoorbeeld van

een traditionele kop-hals-rompboerderij. De kop van de boerderij, het woonhuis, richt zich in zuidwestelijke richting naar de nabijgelegen spoorlijn tussen Groningen en Zuidhorn en grenst bijna aan een watertje genaamd
de Zuidertocht. De boerderij is te bereiken via de Rijksstraatweg en een onverharde oprijlaan die naast De Vette Koe ook een andere woning ontsluit.

Kenmerken boerderij De Vette Koe te Zuidhorn

Het plan om de boerderij De Vette Koe te herontwikkelen naar een zeer aantrekkelijke woonbestemming moet gebeuren middels een volledige herbouw. Het pand in de huidige staat is niet meer veilig en bruikbaar, maar is wel historisch en landschappelijk van groot belang. De herontwikkeling
is daarom gebaseerd op de sloop van het huidige pand met als doel het bestaande volume in zijn geheel weer op te bouwen. De huidige boerderij is een kop-hals-rompboerderij met langs de schuur een toegevoegde stalschuur met schilddak. Het huidige totale BVO van de in verval geraakte boerderij bedraagt maar liefst 791,7 m2.

Boerderij De Vette Koe

De typische Friese en Groningse boerderijtypologie is in het geval van De Vette Koe in de loop der tijd uitgebreid met een bijstal met schilddak die langs de hoofdschuur is geplaatst. Vaak is bij een kop-hals-rompboerderij, bestemd voor veeteelt,

een verhoogd voorhuis zichtbaar (voor de melkopslag), maar dit geldt niet voor De Vette Koe. Een andere afwijking op de typologie is de afwerking van het voorhuis met geverfd stucwerk en enkele in de loop der jaren esthetische veranderingen. Zowel het rieten dak als de dakpannen zijn vervangen door golfplaten. De kozijnen met roedes en voordeur zijn veranderd en ook de toegang tot het voorhuis is gewijzigd. Ten slotte is er een moderne dakkapel toegevoegd aan het bestaande voorhuis.

De indeling van de kop-hals-rompboerderij

De kop-hals-boerderij bestaat uit drie delen. De woonruimte, het voorste deel vormt de kop. Het werkgedeelte bevindt zich in de hals. Hier werden onder andere boter en kaas gemaakt. In de romp bevinden zich de veestallen. De voorkant van dit boerderijtype bestaat uit een aantal topgevels. Het uilenbord, dat bescherming biedt tegen regen en wind bevindt zich in de
nok van de schuur. Uilen konden door het bord heen vliegen en hielden de muizen op afstand.

De schuur van de kop-hals-rompboerderij was onder te verdelen in drie beuken. In de eerste zijbeuk, recht achter het woonhuis, stond het vee. Kenmerkend voor de kop-hals-rompboerderij was dat de koeien twee aan twee met hun kop naar de zijgevel stonden. In de andere zijbeuk werd de oogst gelost en de graan gedorst. De middenbeuk was bestemd voor de oogst en de paardenstallen. Aan de voorzijde van de schuur bevond zich de melkkelder.

Historisch gebruik

De indeling van een kop-hals-rompboerderij is zeer lineair ingericht. Echter blijkt er binnen de gebinten van de schuur een veel gefragmenteerdere indeling schuil te gaan. Tussen de kolommen van de gebinten, -de delen-, bestaat een onderverdeling van gedeeltes voor karnen, opslag, jongvee, paarden en natuurlijk de koeien zelf. De koeien stonden zij aan zij met de kop naar de zijgevel gericht. 

De entree aan de achterzijde is via grote baanderdeuren en verzorgt de informele toegang tot het pand. Lopend langs de langsgevel kon zo het voorhuis door de hals van de boerderij bereikt worden.
Formeel bezoek zal het pand van buitenaf benaderen en via de toegang in het voorhuis betreden. Deze entree is een stuk representatiever en komt direct uit bij het privé woongedeelte van het huis.

Relatie context

De boerderij bevindt zich in een weids uitgestrekt graslandschap maar heeft dankzij de ligging wel een aantal specifieke karakteristieken met zich meegekregen. Men benadert de boerderij en het erf aan de achterkant, het voorhuis richt zich naar de spoorlijn dat deels aan het zicht onttrokken is dankzij een bomenrij aan de westzijde. In combinatie met de ‘oksel’ tussen voorhuis en schuur geeft dit een setting met veel privacy ten opzichte van de wijdsheid rondom de rest van de gevels. Elke gevel heeft dus eigen kwaliteiten met variaties qua zonne-uren, zonsondergang, uitzicht en beschutting.

Concept indeling woonboerderij

Het huidige volume van de boerderij zal, zoals eerder vermeld, worden herbouwd en invulling krijgen in de vorm van een achttal fraaie zelfstandige woningen.

Het indelingsprincipe is gebaseerd op een aansluitende visie op het leven op de boerderij. Er is nagedacht over hoe meerdere families, stellen en singles zouden kunnen (samen-)wonen onder 1 boerderijdak op een afgelegen plek. Samenwonen op één erf, in één boerderij, onder één dak en op deze afgelegen locatie is natuurlijk niet te vergelijken met het wonen in een flat, portiekwoning of appartementencomplex en vraagt daarom een helder indelingsprincipe en samenwoonfilosofie.

Het simpelweg invullen van het bestaande volume zou tekort doen aan de mogelijkheden wat betreft leefkwaliteit en beleving van het wonen in een boerderij. De historische indeling, toenadering, ontsluiting en in dit geval ook zeker de aanwezige context maken het de moeite waard om een rol te spelen in de organisatie van de woningen.

Het volume is dusdanig ingedeeld dat iedere woning alle aspecten van de context kan benutten. Elke woning heeft een relatie tot de privé (moes)tuin, het weidse uitzicht, de zonsondergang en de vele uren middagzon.

Deze relatie is mogelijk gemaakt dankzij een ontsluitingsprincipe in de
vorm van 2 assen die zich door het hele volume van het gebouw snijden.
De langs-as loopt van de oorspronkelijke baanderdeuren naar de oksel van de schuur met voorhuis en loopt van wijd, informeel en uitnodigend (zoals oorspronkelijk) naar smal, exclusief en privé bij de moestuin. De as hier dwars op verzorgt aan de ene kant toegang tot de zonnige zijde met weids uitzicht en aan de andere zijde de relatie tot prachtige zonsondergangen.

Dankzij deze twee toegevoegde assen dwars door het volume van de schuur ontstaat een kruispunt in de gemeenschappelijke ruimte. En juist deze ruimte neemt de rol over als schatkamer van de boerderij. Daar waar eerst de koeien en de opslag de kern van de schuur vormden is die rol nu weggelegd voor een semi-buitengebied dat dienst doet als ontsluitingsgebied, recreactieruimte, terras en als gezamenlijke kamer voor alle bewoners. Dit is het hart van de boerderij, hier komt men samen. Dit is de ruimte die het verschil maakt tussen het wonen in een flatje of op de boerderij. Hier kan men een fiets tegen de muur zetten, op een bankje naast de voordeur een boekje lezen,

een hangmat ophangen aan de gebintconstructie of in de loungebank bij de vuurhaard zitten. Een prachtige ruimte die tot ieders verbeelding spreekt.

De acht woningen zullen, met uitzondering van het grotere voorhuis (met eventuele bedrijfsruimte), worden verbonden met dit kruispunt in de schuur. Elke woning krijgt dankzij deze wijze van opdelen van de schuur een eigen vorm, indeling en karakteristiek, wat garant staat voor een fantastische architectuur en beleving.

De woningen bestaan als het ware uit een uniek stukje van de vorm van
de boerderij. Dit kan betekenen dat er bij elke aparte woning een vide, stuk gebint, hoog plafond of een asymmetrisch dak of iets anders de architectonische eyecatcher is. Naast de gemeenschappelijke schatkamer krijgt elke woning een eigen tuin. De Vette Koe biedt wonen op zijn mooist!